به نظر می‌رسد که مقاومت عبارت است از ایستادگی و سازش­ناپذیری با ظلم و آمادگی همه­جانبه برای حفظ داشته‌های مادی و معنوی و به­دست آوردن ارزش­های مادی و معنوی، چه در وجه فردی و چه در وجه جمعی برای رسیدن به مقصودها و مقصدهای مادی و معنوی تعریف شده در هویت فرهنگی و دینی و تمدنی یک جامعه یا یک امت کبیر. وقتی چنین آمادگی در فرد یا جامعه به­وجود آمد دیگر آن فرد و جامعه «مقاومت­یافته» به آرامش مطلوب رسیده و هیچ عامل درونی و بیرونی نمی­تواند آن فرد یا جامعه را به نابودی و از هم­پاشی بکشاند.

طرح مسأله: هر موجود زنده اعم از نبات، حیوان و انسان در طول حیات خود مواجه با چالش‌ها و مشکلاتی است که ضرورت تداوم زندگی ایجاب می‌کند راه‌حل‌ها و چاره‌هایی برای برون‌رفت از آن‌ها پیدا کند؛ در این راستا یک کنش و واکنش طبیعی و غریزی را همه موجودات به کار بسته اند و آن راه مقاومت است.

در جهان اسلام در عصر کنونی به‌رغم پیشرفت‌های صنعتی، علمی که باید بشر در سایه این پیشرفت‌ها به جهان انسانی مطلوب دست می‌یافت؛ اما آدمی به‌خاطر دست یازیدن به ستمگری و فساد و جنگ و کشتار، چنان‌که درقرآن بدان اشارت رفته است: «مَن يُفسِدُ فيها و يَسفِكُ الدِّماءَ؛ كسى كه تباهكارى كند و خون‌ها ريزد» (بقره: 30 ) روز به روز از ماهیت انسانی و الهی خود دور گشته و به دره نابودی و سیاهی خودش را نزدیک کرده است.

در چنین عصری ضرورت پیدا کردن راه برون‌رفت از این سیاهی‌ها وتباهی‌ها و بازگشت به انسانیت، از دغدغه‌های جدی انسان معاصر محسوب می‌شود. امروزه ظلم انسان (یعنی قدرت‌های مستکبر که جز حیوانیت زیست دیگری را نمی‌شناسند) نه تنها به خود ستم روا می‌دارند و همنوعان خود را به بردگی می‌کشانند؛ بلکه به حیوانات و محیط زیست هم رحم نمی‌کنند و آن‌گونه‌که آگاهان به مسائل حیات و محیط زیست می‌گویند، استعمار جدید ممکن است کره خاکی را از محل زندگی به موقعیت مرگ انسان، حیوان و محیط زیست بدل کنند که دیگر نه انسان بتواند زندگی کند نه حیوان و نه نبات.

انسان ولوع امروزی نه به مقتضیات فطری و عقلی توجهی می‌کند و نه به مقتضیات وحیانی وقعی می‌نهد؛ در برابر این همه تجاوز و ستمگری راهی جز مقاومت حقیقی و توجه به مبانی و اصول آن وجود ندارد و اگر جلو متجاوزان، ایستادگی نشود همه ارزش‌های مادی و معنوی به تباهی کشیده خواهد شد.

مقام معظم رهبری فرموده است:

تنها راه، مقاومت است و آن چیزی که امروز آمریکا را و متحدینش را دست‌پاچه کرده که به حرف‌های یاوه متوسل می‌شوند، به کارهای غلط متوسل می‌شوند، ایستادگی ملت‌های مسلمان است و این ایستادگی نتیجه خواهد داد. (بیانات معظم له 04 / 09 /1397 )

و در جای دیگر فرموده است:

فقط با ایستادگی و مقاومت است که یک ملت می‌تواند روی پای خود بایستد، حق انسانی خود را به‌دست آور و زندگی افتخار آمیزی را که برای او، هم دنیا وهم آخرت است، کسب کند. (بیانات معظم له 29/ 05/ 1376)

1. مبانی مقاومت

 واژه مبنا در لغت به معنای اساس، شالوده، پایه و بنیاد است. (دهخدا، 1377، ج13: ص20119) لغت‌شناسان این کلمه را با واژه‌های اصل، قاعده و ضابطه هم معنا دانسته‌اند، ولی به‌تدریج این کلمه بر پیش‌فرض‌های کلان و اصول موضوعه کلامی و فلسفی علوم و نیز دلایل اثبات یک نظریه، اطلاق شده است. (بهجت‌پور، 1391: ص23؛ سعيدي‌روشن، 1389: ص10و11)

مراد از مبنای مقاومت در این نوشتار، پیش‌فرض‌ها، باورهای اعتقادی و دلایلی است که به ایجاد مقاومت منجر گردیده است.

در مورد مقاومت در کلام رهبری مباحث زیادی به مناسبت‌های مختلف و برای مخاطبان گوناگون مطرح شده از قبیل چرایی مقاومت، موجبات مقاومت، آثار مقاومت و ... که در یک مقاله نمی‌توان به همه مباحث پرداخت؛ از این رو در این مقاله فقط به مبانی قرآنی و روایی مقاومت که در کلام معظم له مطرح شده، به‌اختصار می‌پردازیم.

1-1. ایمان به خدا

 پشتوانه هر مقاومتی ایمان فرد یا جامعه مقاوم به یک مبدأ و اصل است؛ در بسیاری از کشورها از جمله در ایران گروه‌هایی در برابر نظام ستمشاهی به مبارزه و مقاومت پرداختند، اما مقاومت و مبارزه تعدادی از این افراد و گروه‌ها براساس ایمان به شرق یا غرب صورت می‌گرفت و با فروپاشی مبدأ ایمانی آن‌ها مقاومت و هویت آنها از هم پاشید و جز نامی از آنان باقی نماندو برخی از آنها حتی نامشان نیز فراموش شد؛ چون «ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باق‏؛ آن‌چه نزد شماست رفتنی است و آن‌چه نزد خداست باقی و ماندگار است.» (نحل: 96) از این رو مقاومتی ماندگار و ثمربخش است که بر مبنایی ماندگار و جاویدِ ایمان به خدا بنا شده باشد و مقاومتی که بر این مبنای ماندگار بنا شده باشد و با اعتقاد به «انا لله و انا الیه راجعون» (بقره: 156) صورت بگیرد، ماندگار و ثمربخش خواهد بود. در همین راستا قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي‏ كُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛همانا كسانى كه گفتند: پروردگار ما خداى يكتاست آنگاه [بر آن‏] پايدارى نمودند، فرشتگان بر آنان فرومى‏آيند [و گويند] كه مترسيد و اندوه مداريد و شما را مژده باد به آن بهشتى كه نويد داده مى‏شديد.» (فصلت:30) و نیز می‌فرماید: «إِنَّ الَّذينَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛همانا كسانى كه گفتند: پروردگار ما خداى يكتاست و سپس [بر آن‏] استوار و پايدار ماندند پس نه بيمى بر آنهاست و نه اندوهگين شوند.» (احقاف: 13)

از این رو مقام معظم رهبری مکرر به این مبنا توجه داده و تصریح کرده است که مقاومت باید بر مبنای ایمان به خدا صورت پذیرد؛ از جمله فرموده است:

مقاومت هم جز در سایه ایمان بالله ... ممکن نیست ملت ایران {در سایه ایمان به خدا} مثل کوه ایستاد و توانست خود را مستحکم و پایدار کند. امروز این شجره طیبه ...روز به روز قوی تر {شده است.} ... و این نسخه حرکت مسلمین و پیشرفت مسلمین در دنیای اسلام است. (بیانات معظم له 29/ 05/ 1376)

ملت ایران قوی است و این استقامت، استقامت ایمانی است. (بیانات معظم له 28/ 02/ 1378)

معظم له این سخن را بر اساس این آیه قرآنی بیان کرده که می‌فرماید: «اَلَم تَرَ كَيفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ اَصلُها ثابِتٌ و فَرعُها فِي السَّماء؛آیا ندیدی که خداوند چگونه کلمه طیبه (لا اله الّا الله) را به درخت پاکیزه‌ای مثل زده که ریشه‌اش در زمین ثابت و استوار و شاخه‌اش در آسمان است.» (ابراهیم: 24 )

در واقع درخت مقاومت باید در زمین توحید ریشه بدواند تا شاخه‌هایش پرورش یابد و ثمربخش شود؛ ملت ایران به‌مثابه نهالی بود که در روز نخست نحیف بود، اما هرچه به توحید نزدیک‌تر شد روز به روز قوی‌تر و تنومندتر گردید.

آن سلاحی که هیچ دشمن مادی، قادر به مقابله با آن نیست، سلاح ایمان مخلصانه و عمل مخلصانه است. (بیانات معظم له 05/ 09/ 1376)

آیه دیگر قرآنی که معظم له مبنای مقاومت قرار داده و مکرراً در بیانات خود از آن بهره جسته است، این آیه می‌باشد: «و لا تَهِنوا و لا تَحزَنوا و اَنتُمُ الاَعلَونَ اِن كُنتُم مُؤمِنين؛ سست و محزون نشوید که اگر ایمان به خدا داشته باشید، شما برتر هستید.» (آل عمران: 139) و این پیام قرآنی است که پیامبر اکرم مأمور به ابلاغ آن گردید که شمار را موعظه می‌کنم به یک نکته کلیدی و ارزشمند که قیام و پایداری شما چه در جهت فردی و چه در جهت جمعی برای خدا باشد؛ «قُل اِنَّما اَعِظُكُم بِو‌ٰحِدَةٍ اَن تَقوموا للهِ مَثنيٰ و فُر‌ٰديٰ؛بگو: همانا شما را به يك سخن پند مى‏دهم، و آن اينكه دو دو و يك يك براى خدا به پا خيزيد»(سبأ: 46)

در این مورد معظم له فرموده‌اند:

وقتی می‌گوییم مبارزه، معنایش این است که در این موضع قدرتمندانه و برخاسته از ایمان و اراده می‌ایستیم و تسلیم کسی نمی‌شویم. (بیانات معظم له 9/ 08/ 1375)

معظم له روایتی از امام صادق(ع) را چنین بیان کردند:

بار خدایا دلم را پر از مهر خود کن و از ترس خودت و از تصدیق و ایمان به تو و از بیمت و از اشتیاق درگاهت یا ذوالجلال و الاکرام ...از تو خواهم ایمانی که به سر نیاید تا تو را ملاقات کنم، مرا زنده بداری و بمیرانی بر آن . (کلینی، 1365، ج2: ص587).

و در جای دیگر فرموده است:

وقتی انسان مؤمن شد و دل او باور کرد، ...در میدان جنگ هم، مثل یک گلوله آتش، در دل هدف می‌نشیند؛ این نتیجه ایمان و ارتباط با خدا است (بیانات معظم له  12 /04 /1395) ... مردم ما همواره در برابر وسوسه ضعفائی که در مقاطع اضطراب‌انگیز، ندای: «انا لمدرَکون» (شعراء: 61) سر می‌دادند، نهیب زده‌اند که: «کلّٰا ان معی ربی سیهدین» (شعراء: 62) مبارزه مجدانه توأم با ایمان، در همه مراحل با پیروزی همراه است. (بیانات معظم له  03/03/1384)

1-2. دستور الهی به استقامت

یکی از مبانی استقامت دستور خداوند به استقامت است. پر واضح است هنگامی که فرد یا ملتی به خدا ایمان داشت، مبنای عمل ایشان دستورات الهی خواهد بوده و آن را ملاک عمل خود قرار می‌دهد. خداوند پیامبر اکرم و همراهان ایشان را به استقامت دستور داده است: «فاستَقِم كَما اُمِرتَ و مَن تابَ مَعَكَ و لا تَطغَوا اِنَّهُ بِما تَعمَلونَ بَصير؛ پس همان‌طور که فرمان یافته‌ای، پایداری کن و به همین‌گونه کسانی که به همراه تو به‌سوی خدا بازگشته‌اند ( استقامت ورزند) و از طغیان و تجاوز بپرهیزید، چراکه خدا به آن‌چه می‌کنید بصیر است. (هود: 112)

بر این اساس، پیامبر اکرم و اصحاب ایشان و در طول تاریخ، مسلمانان برای حفظ ارزش‌های مادی و معنوی خود و گسترش آن به اقصا نقاط جهان، تلاش و مقاومت کرده‌اند.

معظم‌له فرموده است:

شما اقلاً در هر نماز دوبار و هر روز اقلاً ده بار خدمت پروردگار عرض می‌کنید «اهدنا الصراط المستقیم» معمولاً انسان یکبار دعا می‌کند این که دائم صراط مستقیم را از خدا می‌خواهیم، همان استجابت «استقم کما امرت» است. استقامت بخصوص ماها که کارگزار و مسئولیم بارمان سنگین‌تر است . (سخنان معظم له 14/09/1369)

... راهی که خداوند متعال و اسلام به ما می‌آموزد، این است: «فَلِذ‌ٰلك فَادعُ و استَقِم كَما اُمِرتَ و لا تَتَّبِـع اَهواءَهُم» (شوری: 15) راهی را که شناختید، با دقت پیش بروید، قدم‌ها رامحکم و استوار بردارید و استقامت به خرج بدهید. اگر استقامت به خرج دادیم، آن وقت به اهداف عالی اسلامی می‌خواهیم رسید. (بیانات معظم له 27/07/1390)

... تداوم ایستادگی و پرهیز شدید از سست شدن، عزم راسخ، فرمان الهی به پیامبر اعظم در قرآن چنین است: «و مَن تابَ مَعَكَ و لا تَطغَوا» (هود: 112) و «فَلِذ‌ٰلك فَادعُ و استَقِم كَما اُمِرتَ» (شوری: 15) (بیانات معظم‌له 14/08/1390)

1-3. اتکاء و توکل به خدا

ایستادگی و مقاومت به تکیه‌گاه و پشتوانه نیاز دارد. انسان مومن به خدای قادر متعال، به او توکل می‌کند و او را تکیه‌گاه خود قرار می‌دهد. توکل به خدای یگانه مبنای استقامت مؤمنان است. چون انسان مؤمن وقتی می‌تواند مقاومت کند که به خدا متکی شود و باور داشته باشد که اتکاء و توکل به خدا نیروبخش و رمز پیروزی است. اتکاء و توکل به خدا مبنای تزلزل‌ناپذیری است که موجب می‌شود انسان چون بنیانی مرصوص و دژی مستحکم و نفوذناپذیر و نترس در برابر همه موانع بایستد. سخن پیامبران الهی این بود: «وَ ما لَنا أَلاَّ نَتَوَكَّلَ عَلَى اللَّهِ وَ قَدْ هَدانا سُبُلَنا وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى‏ ما آذَيْتُمُونا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ؛ و ما را چيست كه بر خدا توكل نكنيم و حال آنكه او راه‏هاى [راست‏] ما را به ما بنمود و ما بى‏گمان بر آزارى كه به ما مى‏كنيد شكيبايى خواهيم كرد پس توكل كنندگان بايد بر خدا توكل كنند و بس. (ابراهیم: 12) پیامبران الهی با داشتن توکل به خدا توانستند در برابر همه دشمنی‌ها دشمنان‌شان و همه سختی‌ها و مشکلات مقاومت و پایداری کنند.

مقام معظم رهبری در این مورد فرموده است:

ملت‌هایی که فکری دارند؛ هویتی دارند، انگیزه ای دارند، متکی به خدا هستند، متوکل علی الله هستند، می‌ایستند و خدای متعال به آنها کمک خواهد کرد. «و لَو قـٰتَلَكُمُ الَّذينَ كَفَروا لَوَلَّوُا الاَدبـٰرَ ثُمَّ لا يَجِدونَ وليًّا و لا نَصيرا * سُنَّـةَ الله الَّتي قَد خَلَت مِن قَبلُ و لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ الله تَبديلا» (فتح: 22-23) این سنت الهی است اگر مسلمان‌ها بایستند، بر همه سازو برگ قدرت‌های طاغوتی و مستکبر پیروز خواهند شد. (بیانات  04/09/1397)

این درس قرآن است این را باید ملت‌های مسلمان یاد بگیرند ...{که} اگر توکلشان به خدای متعال ضعیف شود، اگر به لبخند دشمن به ترفند دشمن اعتماد کردند، یقیناً شکست خواهند خورد. (بیانات 04/04/1391)... آن دل متوکل علی الله است که چنین استقامتی را در فضا بوجود می‌آورد که آحاد صبر می کنند... در انقلاب ما خود امام بزرگوار ... با توکل بر خدا در این راه ... محکم  ایستاد. (بیانات 09/05/1387)

1-4. اعتماد به وعده‌های الهی

انسانی که به اصل ایمان به خدا چنگ می‌زند وآن‌گاه به خدا توکل می‌کند و مقاومت می‌نماید، باید در انتظار وعده‌های الهی باشد وبا حسن ظن به خدا در پیروزی در راه خدا بنگرد و هیچ شکی به خود راه ندهد. منافقان و سست‌ایمانان و بیماردلان، به وعده‌های الهی سوءظن و گمان بد داشتند و این‌گونه می‌گفتند: «وَ إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذينَ في‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلاَّ غُرُوراً؛ و (به ياد آر) زمانى كه منافقان و كسانى كه در دل‏هايشان بيمارى (ضعف ايمان) است مى‏گفتند: خدا و رسولش به ما جز وعده‏اى فريبنده نداده‏اند.» (12)

معظم‌له در این مورد فرموده است:

مقاومت هم جز در سایه ... اعتماد به وعدۀ الهی ممکن نیست؛ خدای متعال وعده فرموده است، با تأکید فرموده است: «و لینصرن الله من ینصره» (حج: 40) با تأکید، وعدۀ نصرت داده است؛ این وعده تحقق پیدا خواهد کرد. اگر چنان‌چه ما خودمان را اصلاح کنیم به وعده الهی با چشم حسن ظن نگاه کنیم نه با سوء ظن، پیروز خواهیم شد و سوء ظن به وعده الهی مال کفار است: «الظّانّينَ بِالله ظَنَّ السَّوءِ عَلَيهِم دائِرَةُ السَّوءِ و غَضِبَ اللهُ عَلَيهِم و لَعَنَهُم» (فتح: 6) این کسانی که به وعدۀ الهی سوء ظن دارند، معلوم است که از وعده الهی سود نخواهند برد. ملت ایران حسن ظن خود به وعدۀ الهی را ثابت کرده است؛ ایستاده است به ما حمله نظامی هم شد، تحریم هم شدیم، نفوذ عوامل جاسوسی هم اتفاق افتاد، شهید هم دادیم، اما ملت ایران مثل کوه ایستاد و توانست خود را مستحکم و پایدار کند. امروز این شجره طیبه – شجره طیبه جمهوری اسلامی و ملت ایران- شجره طیبه‌ای است که «اَصلُها ثابِتٌ و فَرعُها فِي السَّماء» (ابراهیم: 24) روز به روز به فضل الهی پیشرفت کردیم، روز به روز قوی‌تر شدیم؛ بعد از این هم همین خواهد بود؛ و این نسخه حرکت مسلمین و پیشرفت مسلمین در دنیای اسلام است. (بیانات معظم‌له 04/ 09/1397)

تحقق وعده‌های الهی همواره امیدبخش است، و مبنایی می‌شود برای مقاومت بیشتر و ایستادگی مستمر در برابر دشمنان. انسان مؤمن با تحقق وعده‌های الهی از چنان روحیه‌ای برخوردار می‌شود که هیچ‌گاه یأس و نومیدی را به خود راه نمی‌دهد.

معظم‌له در این مورد فرموده است:

همواره تحقق معجزگون وعده‌های الهی، نشانه امیدبخشی است که تحقق وعده‌های بزرگتر را نوید می‌دهد. حکایت قرآن از دو وعده‌ای که خداوند به مادر موسی داد، نمونه‌ای از این تاکتیک ربوبی است. در آن هنگامه دشوار که فرمان به آب افکندن صندوق حامل نوزاد داده شد، خطاب الهی وعده فرمود که: «اِنّا رادّوهُ اِلَيكِ و جاعِلوهُ مِنَ المُرسَلين» (قصص: 7) تحقق وعده اول که وعده کوچکتر و مایۀ دلخوشی مادر بود، نشانۀ تحقق وعده رسالت شد، که بسی بزرگتر و البته مستلزم رنج و مجاهدت و صبر بلند مدت بود: «فَرَدَدنـٰهُ اِليٰ اُمِّهِ كَي تَقَرَّ عَينُها و لا تَحزَنَ و لِتَعلَمَ اَنَّ وَعدَ الله حَقٌّ» (قصص: 13) این وعده حق همان رسالت بزرگ است که پس از چند سال تحقق یافت و مسیر تاریخ را تغییر داد.

نمونه دیگر، یادآوری قدرت فائقۀ الهی در سرکوب مهاجمان به بیت شریف است که خداوند به وسیله پیامبر اعظم برای تشویق مخاطبان، به امتثال امر: «فَليَعبُدوا رَبَّ هـٰذا البَيت» (قریش: 3) به‌کار می‌برد و می‌فرماید: «اَلَم يَجعَل كَيدَهُم في تَضليل » (فیل: 2) یا برای تقویت روحی پیامبر محبوبش و باور وعدۀ: «ما ودَّعَكَ رَبُّكَ و ما قَليٰ» (ضحی: 3) از یادآوری نعمت معجزگون: «اَلَم يَجِدكَ يَتيمًا فَـئاويٰ» (ضحی: 6) بهره می‌گیرد. و چنین نمونه‌هایی در قرآن بسیار است ... آن روز که اسلام در ایران پیروز شد ... اهل عبرت و حکمت دانستند که اگر صبر و بصیرت را به‌کار گیرند، فتوحات دیگری پی در پی فراخواهد رسید و فرارسید. واقعیت‌های درخشان در جمهوری اسلامی که دشمنان ما بدان اعتراف می‌کنند، همه در سایه اعتماد به وعده‌های الهی و صبر و مقاومت و استمداد از خداوند به‌دست آمده است ایستادگی و صبر و بصر و اعتماد به وعده ی الهی: «و لَيَنصُرَنَّ اللهُ مَن يَنصُرُهُ اِنَّ اللهَ لَقَوِي عَزيز» (حج: 40) خواهد توانست این مسیر افتخار را تا رسیدن به قله تمدن اسلامی، در برابر امت اسلامی هموار کند. ( بیانات 09/02/1392)

شک نداریم وعده الهی که فرمود: « وَعَدَ اللهُ الَّذينَ ءامَنوا مِنكُم و عَمِلوا الصّـٰلِحـٰتِ لَيَستَخلِفَنَّهُم فِي الاَرضِ كَمَا استَخلَفَ الَّذينَ مِن قَبلِهِم و لَيُمَكِّنَنَّ لَهُم دينَـهُمُ الَّذِي ارتَضيٰ لَهُم » (نور: 55) وعدۀ عملی است و تحقق پیدا خواهد کرد .... ( سخنان 06/02/1384) ... آن‌چه ما را در مقابل توطئۀ دشمن، پایدار می‌کند، ایمان به خدا و اعتماد به وعدۀ الهی است. (بیانات 05/09/1382)

1-5. تحقق وعده خداوند، از سنت‌های الهی

رمز و راز اعتماد به وعده الهی این است که تحقق وعده الهی یک سنت تخلف‌ناپذیر الهی است. سنت در لغت به معنای سیره، راه و روش است، خواه روشی نیکو باشد و خواه روشی قبیح (ابن‌منظور،1414ق،ج‏13: ص225) در احادیث نیز سنت به همین معنا به‌کار رفته است، (ابن‌الأثير، 1364، ج2: ص409)  مانند نبوی: «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً...» (کلینی، 1365، ج5: ص9) یعنی هرکسی روش نیکویی را بنا نهد. مراد از سنت قانون تکوینی الهی است که برای همه امت‌ها قرار داده است. اینکه خداوند به مسلمانان دستور می‌دهد، در شهرهای مختلف سفر کنند و سرنوشت آنان را بنگرند، بدین جهت است که از سرنوشت آنان درس عبرت بگیرند و از عواملی که موجب نابودی آنان شد، دوری گزینند. سنت الهی بر این است که اگر کسی براساس این قوانین عمل کند و استمرار ورزد و پایداری و مقاومت نماید خداوند پیروزش می‌کند. معظم‌له در بیانات عدیده‌ای مقاومت را براساس سنت الهی تحلیل نموده و نتیجه چنین مقاومتی را پیروزی دانسته است:

سنت خدا یعنی قوانینی وجود دارد در عالم وجود، در سرتاسر این کَون عظیم این قوانین طبیعی، مثل قانون جاذبه، مثل قانون ستارگان و خورشید و ماه و آمد و رفت ماه و خورشید در شبانه روز، اینها قانون است؛ قانون طبیعی است. همین‌جور قوانین در جوامع انسانی وجود دارد. این قوانین را اهل ماده با چشم‌های کم سو نمی‌توانند درک بکنند، اما وجود دارد . خب، وقتی که ما زمینه‌ی این قوانین را به دست خودمان فراهم کردیم، خدای متعال قانون را محکم می‌کند. آتش سوزندگی دارد، باید شما زمینه را فراهم بکنید، آتش را روشن کنید، جسم غیر مرطوب را روی آتش بگیرید آتش خواهد گرفت؛ زمینه را فراهم بکنید، قانون طبیعی کار خودش را خواهد کرد، باید زمینه را فراهم کرد؛ ملت ایران این زمینه را فراهم کرد.

این حرف‌ها را بزرگان ما گفته‌اند، هم قرآن مکرر فرموده است، هم در کلمات ائمه: در کلمات رسول خدا اینها وجود دارد. «فلما رأی الله صدقنا انزل بعدونا الکَبْت و انزل علینا النصر» ( نهج البلاغه، خطبه 56) امیرالمؤمنین در نهج البلاغه می‌فرماید: صادقانه وارد میدان شوید، ایستادگی بکنید، خدای متعال دشمن شما را سرکوب خواهد کرد و به شما نصرت خواهد داد. این قاعده کلّی و قانون است. این قاعده در انقلاب تحقق پیدا کرد، مردم صادقانه وارد میدان شدند و ایستادگی کردند.

خب، همین‌جا یک نتیجه بگیریم و آن این است که ما یک جبهه وسیع دشمن در مقابل خودمان داریم ... از سردمداران رژیم صهیونیستی تا سردمداران دولت آمریکا، تا دیگر ایادی و عوامل استکبار جهانی، تا عوامل تکفیری، تا داعش، یعنی ببینید چه جبهه عظیمی است. یک طیف عظیم و نامتجانس، اینها همه دشمن نظام جمهوری اسلامی‌اند {پس} یک جبهه‌ای وجود دارد خیلی کارها هم می‌توانند بکنند، حملات تبلیغاتی می‌کنند، تمام این دستگاه‌های رسانه‌های دنیا در مشت اینها است، نظام‌های امنیتی در دست اینها است، سرویس‌های اطلاعاتی ما اینها است، اینها در مقابل نظام جمهوری اسلامی هستند خوب یک عده ای وقتی چشمشان به این جبهه می‌افتد، دلشان می‌ریزد این به‌خاطر این است که از آن کلید واژه مهم سنت الهی غفلت می‌کنند خب، همین دشمنی‌ها و بالاتر از این دشمنی‌ها با خود انقلاب بود، انقلاب پیروز شد. امروز هم همان دشمنی‌ها است؛ امروز هم شما اگر چنانچه به لوازمش عمل بکنید، شما پیروز خواهید شد، برو برگرد ندارد . «فلما رأی الله صدقنا انزل بعدونا الکبت» این امروز هم صادق است . من و شما وقتی صادقانه وارد میدان بشویم، به لوازمش عمل بکنیم، ایستادگی کنیم بصیرت به‌خرج بدهیم، به‌موقع اقدام بکنیم، درست حرف بزنیم، درست عمل بکنیم، صادقانه وارد میدان بشویم، همان حرفی که امیرالمؤمنین فرموده وجود دارد «انزل بعدونا الکبت و انزل علینا النصر» پیروزی مال ما است. کبت و سر کوبگری متعلق به دشمن است ... ( بیانات معظم‌له  19 /10/1394)

...اگر ایمان دینی باشد، آن وقت خدای متعال وعده کرده است که همه قوانین طبیعت و تاریخ در خدمت این مقاومان قرار خواهد گرفت: «مَن كانَ يُريدُ العاجِلَةَ عَجَّلنا لَهُ فيها ما نَشاءُ لِمَن نُريدُ» (اسراء: 18) این مربوط به کسانی است که دنیا را می‌خواهند، نیت شان دنیایی است؛ اما اراده دارند، می‌خواهند و خدا می‌دهد، و کسی که ارادۀ دین دارد، همین طور است: «كُلاًّ نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاء» (اسراء: 20) این سنت الهی است. (بیانات معظم‌له 21/07/1385)

اگر چنان چه در مقابل ظلم و استبداد و زورگویی و خباثت‌ها و جنایت‌های جنایتکاران عالم بایستید، قطعا مجبور به عقب‌نشینی می‌شوند؛ این قرآن کریم است که به‌عنوان یک سنت قطعی تاریخ و سنت الهی از این یاد می‌کند، و این سنت ان شاء الله عملی خواهد شد. ...(بیانات معظم‌له 25 /01/1397)

این بیان معظم‌له همان‌گونه که خود اشاره فرموده، بر اساس آیات 22 و 23 سوره فتح است: « و لَو قـٰتَلَكُمُ الَّذينَ كَفَروا لَوَلَّوُا الاَدبـٰرَ ثُمَّ لا يَجِدونَ وليًّا و لا نَصيرا * سُنَّـةَ الله الَّتي قَد خَلَت مِن قَبلُ و لَن تَجِدَ لِسُنَّةِ الله تَبديلا » مضمون آیات این است: که اگر کفار و دشمنان شما مسلمانان از سر جنگ با شما در آیند و به مقاتله بپردازند حتماً به عقب‌نشینی مجبور خواهند شد و پشتیبان و یاوری نخواهند یافت و این سنت تبدیل‌ناپذیر الهی است که همواره چنین بوده است.

1-6. بصیرت

 اگر مقاومت مبتنی بر بصیرت نباشد به نتیجه نمی‌رسد. بصیرت یعنی دانایی، بینایی، هوشیاری و زیرکی و یقین در لغت آمده است. (معین، ) بصیرت نیروی نهان و قلبی است که در شناخت حقایق تا عمق جان رسوخ می‌کند. معظم‌له درباره معنای بصیرت چنین می‌گوید: بصیرت یعنی اینکه بدانیم شمری که سر از پیکر امام حسین(ع) جدا کرد همان جانباز صفین بود که تا چند قدمی شهادت پیش رفت. (بیانات معظم‌له 1390) بنابراین، از مبانی مقاومت، بصیرت و شناخت ترفندهای دشمن و توجه به تبعات و آثار ناگوار تسلیم‌پذیری در برابر دشمن است، و بصیرت به اینکه پیروزی نتیجه مقاومت است. معظم‌له در این مورد مکرراً بیانابی فرموده‌اند؛ از جمله:

هدف آنها [دشمنان اسلام] ایجاد جنگ داخلی بین مسلمان‌ها است و متأسفانه تا حدودی موفق شده‌اند. کشورهای اسلامی را یکی پس از دیگری دارند ویران می‌کنند – سوریه را ویران می‌کنند، یمن را ویران می‌کنند، لیبی را ویران می‌کنند- زیرساخت‌هایشان را از بین می‌برند، چرا؟ چرا ما تسلیم این توطئه بشویم؟ چرا آن چیزی که هدف آنها است، برای ما ناشناخته باقی بماند؟

بصیرت پیدا کنیم، اگر می‌خواهیم در این راه موفق بشویم، باید بصیرت پیدا کنیم، امیر المؤمنین فرمود: « ألٰا ولا یحمل هذا العَلَم الا اهل البصر و الصَّبر» {نهج البلاغه، خطبه 173} باید بصیرت پیدا کرد، ... اگر با بصیرت حرکت کنیم و صبر کنیم و استقامت به خرج بدهیم [ نتیجه می‌دهد] ما باید بیدار باشیم. (بیانات معظم‌له  08/10/1394).

اصل بصیرت در فرآیند عمل تأثیرگذار است، تا آن‌جا که اگر شخص فاقد بصیرت باشد، ممکن است، در زمین دشمن بازی کند و ناخواسته اهداف دشمن را تأمین نماید؛ معظم‌له در همین مورد فرموده است:

گاهی انسان صادق البته به خاطر عدم بصیرت، داخل نقشۀ دشمن کار می‌کند ... یک عده مسلمان ساده بی بصیرت ... کار سوریه را به آنجایی رساندند که مشاهده می‌کنید ... این کاری بود که دشمن کرد و مسلمان ساده لوح هم در نقشه دشمن قرار گرفت و جدول دشمن را پر کرد. این اتفاق در موارد زیادی می‌افتد . ( بیانات معظم‌له  26/05 /1394)

... آن درسی که ما باید بگیریم که به‌نگام عمل بکنیم، آن مبنی بر این است که دشمن را بشناسیم، سمت و سوی کار دشمن را بدانیم، آن قدر بصیرت پیدا کنیم که هر حرکتی که دشمن انجام می‌دهد، بفهمیم که هدفش چیست. اگر متوجه ما و متعرض به ما است، علاج کنیم آن را، بایستیم، مقاومت کنیم، این وظیفه ما است. ... ( بیانات معظم‌له  19/10/1395).

... اگر در جبهه جنگ سرباز رزمنده خوابش ببرد، بعد از خواب بیدار بشود گیج و ویج، نمیداند چه کار می‌کند، توپخانه را روشن کند ممکن است به خودی ضربه بزند. شما اگر ندانی دشمن کدام طرف است دوست کدام طرف است، توپخانه را که روشن کردی، به جای این که به دشمن بخورد، به دوست می‌خورد، بصیرت [ی] که لازم است این است. ... ( بیانات معظم‌له    19/10/1395).

...لطف خدا، عنایت خدا و پشتیبانی خدا شامل ملت هایی می‌شود که بایستند، بفهمند، بصیرت داشته باشند، تسخیص بدهند، حرکت کنند. (بیانات معظم‌له  10/08/1391)

1-7. صبر

صبر یک ویژگی و صفت درونی و یک واکنش منفی در برابر سختی و مشکلات و ناملایمات است. مقاومت یک واکنش مثبت و عمل در برابر دشمن و یک کار عملیاتی است. لازمه مقاومت و پایداری صبر و شکیبایی است، بدون داشتن صبر در میدان مبارزه با دشمن، نمی‌توان مقاومت کرد. معظم‌له در این زمینه فرموده است:

...صرف مؤمن بودن هم کافی نیست، مجاهدت لازم است، صبر لازم است، « ولنصبرن علی ما اذیتمونا» (ابراهیم: 11) این حرف پیغمبران است به مخالفانشان ... صبر لازم است... (بیانات معظم‌له   29/03/1391).

اگر صبور بود.... آن وقت همۀ خیرات و برکات برآن مترتب می‌شود. (بیانات معظم‌له  19/10/1390).

معظم‌له در جای دیگر در مورد نقش صبر فرموده است:

حرف این است که قرآن به ما آموخته است که اگر شما صبر کنید، ایستادگی کنید، جای خودتان را تغییر ندهید، جهت خودتان را تغییر ندهید، شما پیروزید ... این را باید ملت‌های مسلمان یاد بگیرند، این را باید ملت‌های مسلمان باور کنند؛ اگر باور کردند، بر پیچیده‌ترین تجهیزات نظامی و اطلاعاتی دشمن پیروز خواهند شد؛ اگر سستی کنند اگر احساس ضعف کنند، اگر توکلشان به خدای متعال ضعیف شود، اگر به لبخند دشمن، به ترفند دشمن اعتماد کردند، یقیناً شکست خواهند خورد. (بیانات معظم‌له   04/04/1391).

اگر ملتی صبر کند، تحمل کند، استقامت کند، نه فقط دشمن را ناکام خواهد کرد، بلکه پیشرفت [هم] خواهد کرد؛ این اتفاقی است که در کشور ما افتاده است. (همان) اگر استقامت بود، صبر بود، تداوم در راه بود، استمرار عمل بود، آن وقت همه خیرات و همه برکات برآن مترتب می‌شود. (بیانات معظم‌له   19/10/1390)

یک ملت وقتی در راه درست، با هدایت صحیح و با بصیرت ایستادگی و استقامت می‌کند، هیچ قدرتی در مقابل او تاب مقاومت ندارد. (بیانات معظم‌له   11/08/1390)

در جای دیگر خطاب به طلاب چنین فرموده است:

خداوند متعال در اول بعثت پیغمبر چند خط اساسی را جلوی پای رسول گرامی خود گذاشت که با توجه به این چند خط جهت گیری مهم، پیغمبر اکرم بتواند این بار سنگین بی نظیر را تحمل کند . یکی از این خطوط، صبر بود؛ «ولربّک فاصبر» (مدثر: 7) ... خداوند متعال خط صبر را جلوی پیغمبر گذاشت . باید صبر کرد. (بیانات معظم‌له   03/08/1389)

همان‌گونه که روشن است این بیانات معظم‌له مبتنی بر آیه 7 سوره مبارکه مدثر (وَ لِرَبِّكَ فَاصْبِر) می‌باشد که بیانگر تأثیر صبر برای خدا، در پیروزی و رسیدن به اهداف بزرگ است.

1-8. عزم و اراده قوی بر مقاومت

این مطلب مسلم است که منشأ پیدایش هر نوع حرکتی، عزم و اراده بر آن است، و مقاومت نیز نتیجه اراده قوی بر ایستادگی و پایداری است. معظم‌له در این مورد فرموده است:

این دیدارها، این اجتماعات، این یادآوری‌ها من و شما را بایستی در راهی که در پیش داریم تقویت کند، عزم ما را ثابت کند، ثاقب کند در دعا می‌خوانید: «اللهم ارزقنی ... علماً واسعاً... و عزماً ثاقفاً» عزم و اراده محکم و پایدار داشته باشید. در این راه، راه، راهِ درستی است، هدف، هدف بسیار والایی است، و اقدام جوان‌های امروز، مردم امروز، برادران و خواهران ما در حرکت در این راه مبارک انقلاب و نظام جمهوری اسلامی، حرکت محبوب الهی است ان شاءالله ؛ مرضی الهی است. منتها آن چه مهم است و همه ما باید در نظر داشته باشیم، ثبات در این راه است؛ ثبات در این راه . در دو جای قرآن « استقم » دارد...  (بیانات معظم‌له 18/08/1396)

این بیانات معظم‌له بر اساس دعایی از حضرت زین العابدین است: «...کان زین العابدین یقول فی کل لیلة بعضب رکعتی الفجر اللهم ارزقنی عقلا کاملا و عزماً ثاقباً و لبا راجحاً و قلباً زکیاً...» یعنی: امام زین العابدین هر شب بدنبال دو رکعت نماز فجر این دعا را می‌خواند که: خدایا به من عقلی کامل و اراده ای محکم عنایت کن... (مجلسی، 1404ق، ج84: ص325) و آیه 15 سوره شوری و آیه 112 سوره هود می‌باشد. معظم‌له در جای دیگر فرموده است: ... جنگ‌های امروز دنیا در واقع «جنگ اراده‌‎ها» است و شما با ایستادگی  و استحکام اراده‌ها و استفاده از ظرفیت‌های فراوان کشورتان خواهید توانست بر مشکلات پیروز شوید. (بیانات معظم‌له  02/09/1394)

نتیجه‌گیری

مقاومت و پایداری اسلامی بر یک سری مبانی استوار است. بدون توجه به این مبانی و تقویت آنها در جامعه اسلامی، پیروزی و موفقیت در برابر دشمنان به‌دست نخواهد آمد. بنابراین، مقاومتی که مبتنی بر ایمان، عمل به دستورات الهی، و برخواسته از بصیرت و صبر و عزم آهنین و موافق با سنت‌های الهی و با اتکال به خدا و اعتماد به وعده‌های الهی باشد؛ یقیناً منجر به پیروزی و فتح مبین خواهد شد، هرچند دشمنان قوی باشند، زیرا قدرت و اراده آنان در برابر قدرت و اراده الهی پیشیزی نیست و خدا وعده داده هلاکت ستمگران و مستکبران را بالاخره وعده داده نصرت مؤمنان را در صورتی مقاومت آنان متکی به ایمان و اخلاص و ... باشد. و در نهایت این اراده الهی است که بر همه اراده‌ها پیشی گرفته و فائق می‌شود. والعاقبة للمتقین.

منابع

ابن‌الأثير، مجدالدين (1364)، النهاية في غريب الحديث والأثر، تحقيق: طاهر أحمد الزاوي و محمود محمد الطناحي، چ4، قم: مؤسسة إسماعيليان

ابن‌منظور، محمدبن مكرم (1414ق)، ‏لسان العرب، چ3، بیروت: دار صادر

بهجت‌پور، عبدالکریم (1391)، تفسیر فریقین تاریخ، مبانی، منابع؛ قم: آثار نفیس.

دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغتنامه؛ چ2، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

سعيدی‌روشن، محمدباقر (1389)، آسيب‌شناسی جريان‌های تفسيری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

کلینی، محمد (1365)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر (1404ق) بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.